Prof. Dr. Ayla Sevim Erol, felaket sonrası kimliklendirmede adli antropolojinin önemini anlattı

1

BEĞENDİM

ABONE OL

News

0

Kale Gündem – Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Antropoloji Bölüm Başkanı Prof. Dr. Ayla Sevim Erol, Kahramanmaraş merkezli depremlerde ikinci derecede yakınlarını kaybettiğini aktardı. Afetlerde teşhis edilemeyen cansız bedenlerin adli antropologlar tarafından kimlik tespit çalışmalarının nasıl yapıldığını ve adli antropolojinin kimlik tespitindeki önemini Kale Gündem muhabiri Hülya Koca’ya anlattı.

Ayla hocam merhabalar, ülkemizin geçirdiği bu zor zamanalar için geçmiş olsun demek ve yoğun programınıza rağmen bizi ağırladığınız için teşekkür etmek istiyorum. Öncelikle sizi biraz tanımak isteriz, bize kendinizden bahseder misiniz?

Merhaba ben Prof. Dr. Ayla Sevim Erol. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Antropoloji Bölüm başkanıyım. Ayrıca Adli Bilimler Enstitüsü, Adli Antropoloji Program sorumlusuyum. 11 ilde yaşanan büyük deprem felaketinde maalesef ikinci derecede yakınlarımı kaybettim. Kahramanmaraş Göksunluyum. O nedenle pek çok yakınımı ve sevdiğim insanları kaybettiğim için çok üzgünüm. Deprem felaketinden ölen bütün insanlarımıza Allah’tan rahmet diliyorum, yaşayan ve sağ kurtulan yaralılarımıza acil şifalar diliyorum.

“Ülkemizde adli bilimler alanında uzmanların olduğu felaket kurbanları kimliklendirme timleri henüz oluşturulamadı”

Adli antropoloji nedir ve neden önemlidir?

Şimdi antropoloji bölüm başkanıyım dedim. Antropolojiyi önce anlatalım. Antropoloji, insanlığın ortaya çıkışından bugüne kadar insanların kültürel, biyolojik, morfolojik değişimlerini inceleyerek akrabalık ilişkilerini, göç yollarını irdelemeye çalışır. Bunların içerisinde son zamanlarda yeni bir bilim dalı diyebileceğimiz antropolojinin içerisinde ya da adli bilimlerin içerisinde sayılabilecek adli antropolojiyi değerlendirecek olursak, aslında tam da bugünlerde yaşanan büyük felaketinde üzerine adli antropolojinin neler yaptığından bahsetmek isterim. Adli antropoloji: doğal felaket kurbanları, savaş, terör, kitlesel ölümler veya trafik kazaları, uçak kazaları gibi birçok kitlesel ölümlerin sonucunda kimlikleri tespit edilemeyen insanların ve hayvanların incelenmesiyle kimlik tespiti yapan adli bilimler içerisinde yer alan bilim dallarından bir tanesidir.

Tabii ki adli antropoloji, antropoloji içerisinde de yer alır. Adli bilimler nedir diye bahsedecek olursak: Adli bilimler içerisinde onlarca bilim dalından bahsetmek mümkün. Bunların başında adli tıp, adli biyoloji, adli genetik, adli entomoloji, adli toprak, adli jeoloji, adli antropoloji  bunlar arasında yer alan en önemli bilim dallarıdır. Tabii ki bunları da artırabiliriz ama en fazla bugünlerde yaşanan olayla bağlantılı olarak bahsetmek gerekirse, binlerce insanımız göçük altında kaldı. Bir kısmı kurtarıldı, maalesef bir kısmı kurtulamadı. Kayıplar var ve kitlesel olarak gömüler var. Kimlikleri belirlenen var, belirlenemeyenler var. Kimlik belirlenmesi içinde kriminal birimlerden veya kolluk kuvvetleri kriminalistik birimlerinden DNA ve adli biyoloji için örnekler alınmıştır. Kimlik tespiti yapmaya çalışmışlardır. Ancak ülkemizde adli bilimler alanında uzmanların olduğu felaket kurbanları kimliklendirme timleri henüz oluşturulamadı.

“Biyologların DNA alamadıkları ya da bireylerin kitlesel olarak ölmeleri durumunda sonuca ulaşamadığı durumları da görüyoruz”

Felaket kurbanları kimliklendirme timlerini biraz daha açar mısınız?

Son zamanlarda 11 ilde yaşanan büyük deprem felaketi bize gösteriyor ki, her ilde bir felaket kurbanları kimliklendirme timi eksik. Felaket kurbanları kimliklendirme timleri dediğimiz zaman içinde adli bilimler alanında pek çok uzmanın yer alacağı kolluk kuvvetlerinden jandarma, emniyet mensuplarının yer alacağı ve tabii ki sivil toplum örgütlerinden de katılacaklar olacaktır.

Ama adli bilimler açısından kimliklendirmede önemli olan; adli biyolog, adli tıpçı, adli jeolog, adli toprakçı ve adli antropologdur. Adli antropoloji uzmanlarının içinde yer aldığı büyük felaket kurbanları kimliklendirme timlerinin oluşturulması gerektiğini anlamış bulunuyoruz. Maalesef ülkemizde henüz geniş uzmanlık alanları içeren bir veya birkaç tim oluşturulmamıştır. Her bölgede her ilde bu tür ekiplerin olması doğal ve kitlesel felaketleri daha iyi sonuçlandırmamızı sağlayacaktır.

Bu nedenle adli antropolojiyi anlatacak olursam diğer adli bilimler içerisinde adli antropologlar ölümlerin gerçekleşmesinden belli zaman sonra cesetlerin üzerinde kimliklendirme çalışması yapar. Bu çalışmaları yaparken moleküler biyologların önemi yadsınamaz ama moleküler biyologların DNA alamadıkları ya da bireylerin kitlesel olarak ölmeleri durumunda sonuca ulaşamadığı durumları da görüyoruz ve bu durumda adli antropolojinin önemi ortaya çıkıyor.

Kayıp şahısların veya kimliği belirsiz şahısların kimliklendirilmesinde adli antropoloji önemli bir yere sahip. Ölen kişilerin bedenleri iskelet haline gelmiş olabilir, yarı çürümüş olabilir, parçalanmış olabilir veya uzuvları, vücut parçaları birbirinden ayrılmış olabilir. Bu durumda iskelet ve cesedin bütünlenmesi, iskelet haline gelen bireyin kimliklendirilmesini veya kitlesel gömü yapılan yerde cesetlerin birey ayrımı yapılarak kimliklendirmesini adli antropologlar yapar. Deprem gibi büyük felaketlerde ne enkazın altında ne de kitlesel gömülerde bulunmayan ceset parçaları hafriyatlar içerisinde olabilir, etçiller tarafından taşınmış olabilir, kar veya yağmur sularıyla başka tarafa taşınmış ceset parçaları olabilir. Bu parçaların diğer parçalarla bütünlenmesi açısından adli antropoloji bilgilerine ihtiyacımız vardır. Bütün saydığımız bilgiler doğrultusunda adli antropolojinin önemi ortaya çıkıyor ve kurtarma ekiplerinin içerisinde mutlaka adli antropologların olması gerekiyor. Aslında burada önemli bir şeye değinmek gerekir. Ülkeler artık veri bankaları oluşturmaya başlamıştır. Bizim ülkemizde parmak izleri veri bankası, diş kayıtları yeni yeni oluşturulmaya başlanıldı. DNA kayıtları, kan grupları veri bankaları tam olarak var mıdır, onu bilmiyorum. Belki kolluk kuvvetleri içerisinde bu tür veri bankaları olabilir.

Adli – Antropolog – Kimlik – Tespiti

Veri bankalarından bahsettiniz, veri bankalarının kimliklendirme sürecine etkisi nedir?

Adli bilimler ya da felaket kurbanları kimliklendirme ekiplerinin doğru kimliklendirme yaparak karşılaştırma yapma açısından her ülkede veri bankaları oluşturuluyor. Bizim ülkemizde de bazı konularda veri bankaları oluşturulmuştur ancak; dişlerle, DNA ve kan gruplarıyla ilgili veri bankaları oluşturulduğu zaman kayıp şahıslar, kitlesel gömüler, yaşayan ama kaybolan şahısların kimliklendirilmesi bu veri bankalarından yola çıkarak daha kolay yapılabilir.

Adli antropologlar da elde ettikleri verilerle iskelet üzerinde yaş, cinsiyet, boy uzunluğu, morfolojik özellikler, antemortem travmalar, perimortem travmalar, ölüm şekli ile ilgili birçok veriyi topladıktan sonra ve ölüm öncesi ailelerden alınan bilgilerle karşılaştırılarak doğru kimliklendirme yapılmaya çalışmaktadır. Ölen kişi bir iki hafta geçtikten sonra iskeletleşmeye başlar ve iskeletleşen bu cesetlerin kimliklendirilmesi gerekir.  

“Kayıp şahısların kimliklendirilmesi hem insani hem de hukuki açıdan önemlidir”

Neden kayıp şahısların kimliklendirmesi önemlidir?

Hem insani ve hem de hukuki açıdan önemlidir. İnsani açıdan Allah kimsenin başına vermesin yakınlarını kaybedenler son görevleri olan dini vecibesini yerine getirmek isteyeceklerdir. Kimliklendirmeyi doğru yaptıktan sonra insanlar yakınlarının mezarlarının yerini bilmek isteyecektir ve dönem dönem ziyarete gitmek isteyecektir. Bu nedenle insani açıdan kimliklendirme önemlidir.

Hukuki açıdan ise miras hukuku işin içerisine giriyor. Bu açıdan da adli antropologların ölen bireyler üzerinde kimliklendirme yapması önem taşıyor. Bu deprem felaketinde maalesef adli antropolog yoktu. Ama bundan sonra cesetler ve iskeletler bulunmaya başlandığı zaman adli antropologlara ihtiyaç duyurulacağı kesindir. İskelet üzerine yansıyan bütün bilgiler adli antropologlar tarafından tanımlanarak akrabalarıyla ilişkilendirilerek kimliklendirmeye gidilir. Bu nedenle adli antropolojinin önemini vurgulamakta yarar var. Ekipler içerisinde mutlaka adli antropolog olması gerekir.

“İskeletler üzerinde yapılan çalışmalarla cesetlerin ölüm nedeni ve zamanı ortaya koyulmaya çalışılır”

Depremde enkaz altında vefat eden kişilerin nasıl hayatlarını kaybettiklerini tespit edebiliyor musunuz? İskeletleri incelediğinizde o kişi hakkında ne tür bilgilere ulaşıyorsunuz?

Vefat eden kişiler eğer iskeletleşmeye başlamışsa veya iskelete yansıyan travmalar söz konusuysa nasıl bir travma geçirdiğini tespit ederek ölüm sırasında veya nasıl öldüğü ile ilgili bilgiler ortaya koyulmaya çalışılır. Mesela künt travmalar olabilir. Kesici delici alet yaralanmaları olabilir. Ateşli silah yaralanmaları doğal felaketlerde çok görülmeyebilir ama terör olaylarında görülebilir. Dolayısıyla iskeletler üzerinde yapılan çalışmalarla cesetlerin ölüm nedeni ve zamanı ortaya koyulmaya çalışılır. Deprem, tsunami, doğal felaket, terör, sel her biri ayrı olaylardır ve çalışma yöntemleri antropolojik açıdan farklıdır. Bu nedenle antropologlar her olayda kendi yöntem ve tekniklerini uygulayarak kimliklendirme çalışmalarını yaparlar.

Yaşadığımız depremlerin bölgesel olarak geniş bir alanda olduğunu ele alacak olursak, iskeletlerin çıkarıldığı alanın kimlik tespiti için bir önemi var mıdır?

Tabii ki cesetlerde zamanla çok sıcak, soğuk bölgelerde veya sulu ortamlarda, farklı ortamlarda, farklı şekillerde mumyalaşma, iskeletleşme şekilleri oluşabiliyor. Mumyalaşma ya da sabunlaşma durumlarında ortamı ve ortamın özeliklerini incelemek gerekiyor ölüm zamanını ve ölen kişinin bilgilerini toparlamak açısından. Adli entomologlara, adli biyologlara, adli jeologlara, adli antropologlara ihtiyaç var. Tüm bu uzmanların beraber çalışmalarıyla da doğru kimliklendirmeye gidilecektir.

Başka bir şeyden bahsedecek olursak iskeletten yaptığımız kimliklendirmeleri yeniden etlendirerek, yaşadığı zamanki morfolojik özeliklerini ortaya koyarak daha kesin bir kimliklendirme yoluna da gidilebiliyor. Dolayısıyla sadece kemik üzerindeki travmalar değil yaşayan insanlarda yüz yaşlandırmasından yola çıkılarak kimliklendirme yapmaya çalışıyoruz. Adli antropologlar bu açıdan da kayıp şahısların kimliklendirilmesinde önem taşıyor.

“Bu tür felaketlerde insanlar hayvanlarıyla da beraber ölebiliyor”

Afet sonrası kitlesel ölümlerin yaşandığı durumlarda adli antropologlara olan ihtiyacın daha fazla olduğunu söyleyebilir miyiz?

Kitlesel felaketlerde, deprem, doğal felaket, terör olaylarında kitlesel ölümler gerçekleşiyor.  Daha önce de ifade ettiğim gibi biyologlar DNA analizine gideceklerdir. Ancak birbirine temas eden bireylerin kitlesel ölümünde DNA’lar birbirine karışabiliyor. Bu tür durumlarda adli antropologlara acil ihtiyaç var. Çünkü antropolojik özelikler bu bireylerin birbirinden ayrılmasına yardımcı oluyor. DNA zamanla sıcak ve soğuk bölgelerde bozulabiliyor. Her zaman DNA bulmak mümkün olmayabilir yani DNA bir mucize değildir ama önemlidir. Tabii ki moleküler biyologlar da yeni ölümler ve yeni cesetler üzerinde çalışırken doğru bilgilere ulaşacaktır. Ancak bu felaketlerde karışmış ise DNA ayrışması zor olabiliyor.

Bu tür felaketlerde insanlar hayvanlarıyla da beraber ölebiliyor. Dolayısıyla insan ve hayvanların birebiriyle karıştığı durumlarda da yine adli antropologlar devrede olmak zorunda. İnsan ve hayvan kemikleri veya insan ve hayvan cesetlerinin birbirinden ayrılması ve doğru kimliklendirilme için adli antropologların bu ekiplerin içerisinde olması gerekiyor. Uluslararası çalışmalara baktığımız zaman, Avrupa’da ve Amerika’da pek çok felaket kurbanları kurtarma timleri mevcut. Bu tür felaketlerde bu timler görev almak zorundadır. Bunların en iyi örneğini Arjantin’de görüyoruz. Kıbrıslılara da Arjantinliler destek olmuştur, yetiştirmişlerdir. Tabii ki dünyada pek çok felaket yaşanmıştır. Hocalı Katliamı bunlara verilebilecek en iyi örneklerden bir tanesidir. Bosna Hersek Savaşları veya Endonezya Tsunami Felaketlerinde adli antropologlar görev almıştır. Ülkemizde de bundan sonra adli antropologların mutlaka kurtarma ve kimliklendirme ekiplerinde yer almaları gerekir.

“Kıbrıs’tan çok iyi yetişmiş bir uzman kadro gelerek hepsinin kimliklendirmesini yaparak cesetleri Kıbrıs’a götürdü”

Yaşanan depremin ardından Adıyaman İsias Otel’de hayatını kaybeden birçok sporcunun kimliği adli antropologların desteğiyle belirlendi değil mi?

Evet, yaşadığımız deprem felaketi içerisinde Adıyaman İsias Otel’de Kıbrıslı voleybol ekibi bulunuyordu. Tamamına yakını hayatını kaybetti. Bu ekibin kimliklendirilmesinde Kıbrıs’tan çok iyi yetişmiş bir uzman kadro gelerek hepsinin kimliklendirmesini yaparak cesetleri Kıbrıs’a götürdü. Kıbrıs’ta önemli bir ‘Kayıp Şahıslar Komitesi’ bulunmakta. 1974 yılında yaşanan savaşlarda ölen insanların kimliklendirmelerini yapan ekiptir bunlar. Dolayısıyla o ekipte yetişmiş uzmanlar Kıbrıs Adli Tıp Ana Bilim Dalında görev yapmaktadır. Adli antropologları bulunuyor. İçlerinde son derece başarılı, iyi yetişmiş antropologlarla birlikte bu voleybol ekibini ve ölen Kıbrıslıları kimliklendirip Kıbrıs’a götürmüşlerdir.

Adli antropoloji çalışmalarına bu son derece güzel bir örnektir. Bizim ülkemizin de uzman ekiplere ihtiyacı var. Bir an önce oluşturulması gerekir. Tabii ki biz bunun için adli bilimlerde, adli antropoloji programını açmış bulunuyoruz. Mezunlar vermeye başladık. Hatta Kıbrıs’tan gelen ekip içerisinde bizim yetiştirdiğimiz, bizim doktora yaptırdığımız Dr. Deren Çeker de bu başarılı çalışmanın içerisindedir. Kayıp Şahıslar Komitesi içerisinde de dört tane doktora öğrencimiz bulunuyor. Onları da yetiştirdikten sonra başarılı çalışmalara imza atacaklardır. Keşke bizim ülkemizde de bu tür ekipler kurulabilse.  

Röportaj: Hülya Koca / Esmanur Kadak